Bouwstenen voor een toekomstige gezondheidszorg - 10 september

Werken aan een toekomstige gezondheidszorg gebeurt op veel plekken in Nederland. Maar bouwstenen daarvoor aandragen vanuit een duurzaamheidsgedachte is veel minder gangbaar. Vooral ook wanneer dat vanuit antroposofische optiek gebeurt. Een werkconferentie met dit doel werd op 10 september gehouden in het gebouw van Triodos Bank in Zeist. Het initiatief lag bij de Netwerkuniversiteit van het Bernard Lievegoed Fonds, de Iona Stichting en Weleda Nederland. Een ‘invitational conference’ in een strakke organisatie: elf sprekers die elk tien minuten kregen om hun op schrift gestelde stellingen toe te lichten, waarbij zij kwistig gebruik maakten van Powerpoint Presentaties. En tussendoor was er een paar keer gelegenheid tot een plenaire discussie met drie van de sprekers tegelijkertijd. De laatste spreker (spreekster) beloofde vanuit het oogpunt van de zorgverzekeraar commentaar te geven op alle voorgaande bijdragen.

Beloofd werd ook dat de inhoud van deze dag zal worden uitgewerkt in een publicatie, die medio 2011 moet verschijnen.

Integriteit

Wat leverde deze werkconferentie nu voor beeld op? Om te beginnen: bijzonder sterke inhoudelijke en relevante bijdragen. Wat wil je, met sprekers als Pim Blomaard, Erik Baars, Peter Kooreman, Jaap Sijmons en Arie Bos, om de meest bekende namen te noemen. Welke bouwstenen droegen zij aan? Ik kan er slechts een paar elementen uitpikken. Na de inleiding van Bert Vroon, die niet alleen NVAZ-voorzitter is, maar ook voorzitter van het Bernard Lievegoed Fonds, en de inleiding van dagvoorzitter Bert van Barneveld, was de eerste spreker Pim Blomaard. Die zette meteen sterk en herkenbaar in.

Hij noemde integriteit een voorwaarde voor duurzame gezondheidszorg, in die zin dat je moet kunnen rekenen op integere personen en integere instanties. Hoe bewerkstellig je integriteit? Door een uiterlijke en een innerlijke maatstaf te hebben die elkaar dekken. Een uiterlijke kan de beroepscode zijn, terwijl een innerlijke maatstaf de waarde kan zijn die voor jezelf belangrijk is. Wanneer die twee overeenkomen, kun je spreken over een geweten.

Pim Blomaard ging door op dit thema van de waardenoriëntatie in zijn stellingen. Bijvoorbeeld de stelling dat de relatie het allerbelangrijkste is in de zorg. Maar in relaties spelen machtsverhoudingen altijd een rol. Die zijn er gewoon, juist ook in de zorg. Op relaties kun je wel codes en richtlijnen loslaten, maar daarmee bestrijk je niet het hele terrein. Ieder zorgberoep draagt intrinsiek ook een hoger doel in zich. Het waardenbesef en het geweten van de professional kunnen daar eerder bij komen dan alleen een uiterlijke code.

En dan is er nog het raamwerk, de ‘institutionele relatie’. Ook die is van invloed op de duurzaamheid. Hier spelen de verhoudingen eveneens een rol en kun je te maken krijgen met de ‘arrogantie van de macht’. Een tegenwicht kan zijn om het beroepsbeeld van die instanties van dezelfde waarden en hetzelfde waardenbesef uit te laten gaan, als welke in het primaire proces gelden. Dan blijven zij dienstbaar aan het primaire proces en lopen minder gevaar te ontsporen. Dit kan bovendien gestimuleerd worden door een sterke vereenvoudiging van het systeem na te streven. Het optreden van ‘systeemdwang’ is dan makkelijker te voorkomen.

Finesses

De volgende sprekers, eerst Erik Baars en later Peter Kooreman, hadden thema’s gekozen die we van hen al kennen: respectievelijk ‘individu georiënteerde zorg’ en ‘bewuste keuzes maken in de zorg door baten en kosten te kwantificeren’. Later kwam hier ook Arie Bos bij, inmiddels bijna een Bekende Nederlander als Eureka boekenprijswinnaar (nu al derde druk!), die een bloedserieus maar evenzeer vermakelijk verhaal hield over medicijnen die niet genezen, maar een mens ziek maken of erger. En welke weerzin die bij hem oproepen.

Jaap Sijmons is nog een bekende in zorgland. Hij is naast advocaat en filosoof een hooggeleerde jurist op het gebied van gezondheidsrecht en als zodanig aan de Universiteit van Utrecht ook als hoogleraar werkzaam. Hij hield een onnavolgbaar betoog over duurzaamheid in de zorg, langs machten in evenwicht, juridische voetangels en klemmen, en financiële marktmechanismen. Kern van zijn stellingen: humanisering in plaats van medicalisering. Maar ik vrees dat we op de gedrukte versie moeten wachten om zijn pleidooi echt tot in de finesses tot ons te kunnen nemen.

Longaandoeningen

Van de antroposofisch geïnspireerde sprekers kwam Jan Huisman voor mij als een van de meest verrassende uit de hoek. Hij vertegenwoordigde in feite de net in mei overleden longarts Albert Peters. Voor ernstige aandoeningen aan de luchtwegen had deze een methode ontwikkeld die de patiënt volledig inschakelt bij zijn herstelproces, en met veel succes. Het gebroederlijk samenwerken van verschillende zorgdisciplines hoorde hier intergaal bij. Peters had het bovendien klaargespeeld dat deze methode op grote schaal door beroepsgenoten wordt overgenomen. Waarmee een ziekte met een van oudsher bijzonder slechte prognose een kansrijke behandeling ervoer. Het is nog net geen staande praktijk, maar het scheelt niet veel, als ik Jan Huisman mag geloven. Petje af hoe hij deze boodschap overbracht, indrukwekkend.

Een andere bekende op antroposofische symposia is de systeembioloog Jan van der Greef van TNO. Op zijn eigen innemende wijze was hij ook hier present met zijn altijd overtuigende verhaal over een nieuw systeemdenken, dat hij prachtig weet te illustreren.

Volslagen nieuw voor mij was Louis Overgoor, huisarts uit de Bijlmer. Op een zeer frisse manier zette hij bepaalde zorgbegrippen op zijn kop, zoals promotie en preventie bij het inschakelen van de eigen activiteit van patiënten. Het mooie was dat ook dit verhaal helemaal in de praktijk was geboren en al werd gepraktiseerd. En dat je je eigen denksysteem even moest verlaten om hem goed te kunnen volgen. Heel verfrissend.

Zorgverzekeraar

Als laatste was de beurt aan Diane Monissen, een bijdrage waar reikhalzend naar werd uitgekeken. Ga maar na, zij is bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar De Friesland. Haar commentaar op de bijdragen zou zeker niet alleen gewicht in de schaal leggen, maar ook concrete consequenties kunnen hebben. Met haar verleden als Directeur-Generaal van VWS mocht verwacht worden dat zij die in een breed perspectief zou zetten. Wat inderdaad gebeurde. Zij loofde en kapittelde waar het op zijn plaats was. Maar zij omarmde volledig de gedachte aan duurzaamheid als een essentiële bouwsteen voor onze toekomstige gezondheidszorg en kon zich in grote lijnen vinden in het te berde gebrachte.

Nu op naar een concrete uitwerking van deze inhoud, en het liefst een stevige stem bij het maatschappelijk debat en de discussie in de publieke opinie!

Michel Gastkemper

.