Voorwoord Duurzame gezondheidszorg. Visies en praktijkervaringen

De huidige gezondheidszorg loopt tegen velerlei grenzen aan. De kosten nemen onbeheersbaar toe, marktwerking zou een oplossing moeten bieden. Maar wie voert de regie: de overheid, de zorgverzekeraar, de altijd meer vragende patiënt, de zorgaanbieder? En vooral: op basis van welke visie? In het boek Duurzame gezondheidszorg. Visies en praktijkervaringen geven diverse deskundigen vanuit heel verschillende invalshoeken en expertises hun visie op de mogelijke bijdrage van duurzame gezondheidszorg aan de ontwikkeling van de gezondheidszorg.

Deze bijdragen vormen een veelkleurig mozaïek, met suggesties die aangeven waar winst behaald kan worden, verwoord in stellingen. Er is echter ook een eenvoudige, samenvattende boodschap: alle auteurs zijn zich bewust van het feit dat een duurzame zorg een andere manier van denken en handelen vraagt, waarin de mens centraal staat in de diverse posities van zorgvrager, zorgaanbieder en zorgregisseur. Duurzaamheid vereist ook een ander bewustzijn van alle betrokkenen bij de zorg. De auteurs denken dat alleen de consequenties van een veranderend bewustzijn kunnen helpen de zorg op termijn voor iedereen toegankelijk en menswaardig te houden.

Met bijdragen van:
Marijn Aalders, BigMove Institute
Dr. Erik Baars, lector Antroposofische Gezondheidszorg, Hogeschool Leiden
Guus van der Bie, huisarts
Dr. Pim Blomaard, lid Raad van Bestuur van de Raphaëlstichting
Arie Bos, huisarts
Marko van Gerven, psychiater
Jan van der Greef, wetenschappelijk directeur systeembiologie en personalized health TNO
Jan Huisman, organisatie-adviseur
Prof. dr. Peter Kooreman, hoogleraar Gezondheidseconomie Universiteit van Tilburg
Diana Monissen, voorzitter Raad van Bestuur De Friesland zorgverzekeraar
Juul Muller, BigMove Institute
Hans Nijnens, algemeen directeur Weleda Benelux SE
Louis Overgoor, BigMove Institute
Prof. dr. Kim Putters, Hoogleraar Management van Zorginstellingen, Erasmus Universiteit Rotterdam; Lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal
Prof. mr. Jaap Sijmons, hoogleraar gezondheidsrecht Universiteit Utrecht, advocaat
Bert Vroon, bestuurskundige
Drs. Herman van Wietmarschen, onderzoeker Sino-Dutch Centre for Preventive and Personalized Medicine

Paperback, 224 blz. Prijs: € 24,50. ISBN 978 90 6038 669 9

We laten hier integraal het voorwoord van Bert Vroon in Duurzame gezondheidszorg. Visies en praktijkervaringen volgen:

Technologisering, protocollering, mechanisering, bureaucratisering en de poging om meer marktwerking in de gezondheidszorg te introduceren zijn zowel in de cure als in de care al vele jaren richtinggevend voor de ontwikkeling van deze zorg. Deze ontwikkeling is simpelweg een feit, maar heeft ook veel goeds gebracht. Tegelijkertijd zijn daardoor ook veel zaken nagenoeg onmogelijk gemaakt. Daaruit volgt de bezinningsvraag of we dat wenselijk achten. Wij vinden van niet. In dit boek worden vragen gesteld, zorgen gedeeld, maar ook alternatieven aangereikt. Verfrissend is bovendien dat ook andere kijkrichtingen worden geïntroduceerd. Alle bijdragen eindigen met stellingen, en bovendien zijn een tiental actiepunten voor een duurzame gezondheidszorg geformuleerd.

Drie ‘vraagcomplexen’ in de zorg vragen in toenemende mate om aandacht:

1 de financiering van de zorg;

2 de bureaucratisering van de zorg;

3 de moreel-ethische grenzen aan die zorg.

De vraag of (en in welke mate) de zorg overgelaten moet worden aan de markt, de overheid of aan (de wensen van) het individu, maakt al zichtbaar dat zorg nauw verweven is met deze drie vraagcomplexen.

Als nu of binnenkort bijna alles kan, mag dat dan ook? En is dat zinvol? En wie bepaalt dat eigenlijk? Doet de consument dat zelf, doet de zorgverstrekker dat, de behandelaar, de overheid? En vanuit welk menskundig perspectief? En vervolgens: wie gaat dat betalen?

Bovendien: waar is de zorg uiteindelijk op gericht? Op de cliënt zelf of op de omvangrijke bureaucratie rond de cliënt?

We kunnen ons allemaal vinden in de opvatting dat zorg menselijk en ‘hartelijk’ dient te zijn. Ons gezond verstand en ons gevoel geven dat aan, maar er is ook in toenemende mate wetenschappelijk bewijs dat elementen als aandacht, interesse, en de tijd nemen voor het opbouwen van de zorgrelatie essentieel zijn bij de totstandkoming van goede zorg en dat deze relationele aspecten het herstelproces stimuleren. Ook weten we inmiddels dat de ’eigen regie’ een belangrijke en positieve rol speelt.

Het Bernard Lievegoed Fonds (BLF) is opgericht om wetenschappelijk onderzoek vanuit antroposofische gezichtspunten te stimuleren. De naamgever van het fonds, Bernard Lievegoed (1905–1992), pleitte voor een cultuur van het hart als basis voor een vernieuwing van de maatschappelijke ontwikkeling en daarbinnen ook voor de vernieuwing van de zorg.

Bernard Lievegoed was psychiater, organisatiedeskundige en publicist. Hij sloeg een brug tussen de universitaire wereld (hij was verbonden aan de huidige Erasmus Universiteit, vroeger Nederlandse Economische Hogeschool en de Technische Hogeschool Twente) en de antroposofische beweging. Zijn publicaties bewogen zich op het terrein van de geneeskunde, de organisatieontwikkeling en de antroposofie.

Als een van de kernactiviteiten van het BLF is in de afgelopen drie jaren de Netwerkuniversiteit (NU) ontstaan. De NU brengt wetenschappers van verschillende universiteiten en disciplines bij elkaar door bijeenkomsten te organiseren en werkgroepen te entameren.

In het najaar van 2009 is het plan ontstaan om vanuit de NU een publicatie te verzorgen die bouwstenen wil aanreiken voor een toekomstige gezondheidszorg. Daarbij willen we de inzichten die we met elkaar in de Netwerkuniversiteit hebben verkregen in een perspectief plaatsen en beschikbaar stellen aan het maatschappelijk debat over de gezondheidszorg.

De onderzoeksvraag voor deze publicatie luidde: ‘Zijn er wegwijzers te genereren voor de gezondheidszorg van de toekomst vanuit de geschiedkundige ontwikkeling, vanuit het huidige krachtenveld binnen de gezondheidszorg en de dilemma’s die er spelen, en vanuit bijzondere initiatieven die nieuwe inzichten en praktijkervaringen opleveren?’

September 2010 werd aan dit thema door de NU in samenwerking met Weleda Benelux en de Iona Stichting een Invitational Conference gewijd waarbij de schrijvers die in deze bundel hun bijdrage geven hun stellingen presenteerden en daarover in gesprek gingen met het aanwezige publiek. Mede op grond van deze uitwisseling hebben de diverse bijdragen in deze bundel hun uiteindelijke vorm gekregen, aangevuld met bijdragen van deskundigen die niet aanwezig waren op de Invitational Conference, maar wiens opinies relevant waren voor onze vraagstellingen.

Met de bijdragen in deze bundel willen we ons bescheiden opstellen. We pretenderen niet een blauwdruk te presenteren. Veeleer is het een veelkleurig palet. Toch geloven we dat uit deze bijdragen een ‘common ground’ te halen valt. Wij hebben deze proberen te verwoorden in de vorm van actiepunten die voorin deze bundel zijn opgenomen.

De totstandkoming van deze bundel zou niet mogelijk zijn geweest zonder de jarenlange veelkleurige en professionele omgang met het thema door de diverse schrijvers en de bereidheid om op deze wijze hun bijdrage te leveren aan het debat. Onze dank gaat dan ook in de eerste plaats uit naar hen. Daarnaast zijn we veel dank verschuldigd aan de Triodos Bank, Weleda Benelux en de Iona Stichting, die vanuit hun maatschappelijke betrokkenheid bij het thema zorg zowel inhoudelijk als financieel deze publicatie mede mogelijk maakten. Ten slotte willen we ook de uitgever Christofoor bedanken voor de vele positieve adviezen en het intensieve redactiewerk.

Wij hopen dat velen van u inspiratie zullen vinden in deze bundel voor het verder samenwerken aan de gezondheidszorg van de toekomst. Dat zal alleen kunnen wanneer we enerzijds respectvol omgaan met de verworvenheden van de moderne gezondheidszorg maar anderzijds datgene wat ontbreekt mogen benoemen en kunnen en willen veranderen.

Bert Vroon, voorzitter Bernard Lievegoed Fonds / Netwerk Universiteit